پروفسور نسرین معظمی؛ بیوتکنولوژی، از جنگل‌های کانادا تا جزیره قشم

دکتر نسرین معظمی در سال 1324 بدنیا آمده، او میکروبیلوژیست پزشکی، بیوتکنولوژیست و بنیانگذار رشته بیوتکنولوژی در ایران می‌باشد. وقتی وارد دانشگاه شد بیوتکنولوژی در ایران بسیار غریب بود، اما در اروپا، آمریکا و کانادا مسیرش را طی کرده بود. دکتر معظمی به دانشکده پزشکی دانشگاه لاوال کانادا رفت و در آنجا مشغول به تحصیل گردید. در آن زمان مبلغی که از طریق بورسیه دانشجویی برای گذران امور زندگی به ایشان تعلق می‌گرفت 240 دلار در ماه بود و با این بودجه نمی‌توانست هزینه‌های زندگی در کانادا را پرداخت کند، بنابراین مجبور بود کار کند. در آن زمان زمینه پژوهش در بیوتکنولوژی بسیار فراهم بود. با توجه به این شرایط و همچنین علاقه‌ای که به این حوزه پیدا کرده بود با یک مجموعه از پروژه‌های بیوتکنولوژی آشنا شد. روی چندین پروژه از جمله کنترل بیولوژیک آفات جنگل‌های کانادا کار کرد. 

دکتر معظمی در ادامه این مسیر توانست طرح کنترل بیولوژیک مالاریا را اجرا کند. بعد از آن در دوره‌های تخصصی جداگانه‌ای در زمینه استفاده از میکروسکوپ الکترونی کار کرد و در طرح‌هایی که به استفاده از میکروسکوپ الکترونی در حوزه بیوشیمی اختصاص داشت همکاری کرد. برای تولید آنتی‌بیوتیک با شرکت‌های دارویی همکاری داشت و به این ترتیب در شاخه‌های مختلف بیوتکنولوژی متخصص شد. او در سال 1356 از دانشگاه لاوال کانادا فارغ‌التحصیل شد.
در حقیقت، این گروه اولین نسل بیوتکنولوژی بود که تربیت شده بود. وقتی به ایران بازگشت به عنوان استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه تهران فعالیت حرفه‌ای خود را شروع کرد، اما دوره این فعالیت بسیار کوتاه بود. به علت بسته شدن دانشگاه‌ها به دعوت سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران که در زمان جنگ روی تولید آنتی‌بیوتیک کار می‌کردند با هدف تولید آنتی‌بیوتیک برای کشور به این تیم پژوهشی پیوست. سه سال در زمینه تولید آن کار کردند، اما به علت جدایی وزارت علوم از وزارت بهداشت این پروژه در همان مرحله‌ای پایلوت متوقف گردید. در آن زمان دکتر معظمی توانست برای تولید حشره‌کش‌های بیولوژیک با هدف کنترل مالاریا در کشور بودجه‌ای را از سازمان ملل متحد بگیرد. اداره کنترل مالاریا در آن زمان منحل شده بود و به دلیل جنگ و مهاجرت افغانها به ایران کشور دوباره با مشکل مالاریا مواجه شده بود.
این پروژه یک کارخانه مینیاتور بیوتکنولوژی بود که وارد کشور شد و کار مشترک سازمان ملل متحد، یونسکو و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران بود. با توجه به دستاورد پژوهشکده بیوتکنولوژی سازمان پژوهشها به عنوان مرجع منطقه‌ای آسیای میانه و غربی برای تکنولوژی انتخاب و معرفی شد. در کنفرانس عمومی یونسکو این موضوع رسما اعلام شد.
پروفسور معظمی طراحی کارخانه، نظارت بر ساخت، نصب و راه ‌اندازی و تربیت نیروی انسانی را خود بر عهده گرفتند. ظرفیت تولید این کارخانه هزار تن است و محصول این کارخانه با پشتوانه حق امتیاز و تائید سازمان بهداشت جهانی به کشورهای مختلف فروخته می‌شود. سازمان ملل خودش از خریداران محصول این کارخانه است و وزارت بهداشت هم برای کنترل مرزهای ایران، افغانستان و پاکستان از این محصول استفاده می‌کند. بعد از آن دکتر معظمی برای این که جامعه علمی کشور با بیوتکنولوژی آشنا شود در سال 1364 کنگره ملی بیوتکنولوژی را با حضور صد مهمان خارجی در کشور برگزار کرد. آن زمان این رشته در ایران بسیار غریب بود. روزنامه‌های زیادی در ایران وجود نداشت، روزنامه اطلاعات حکم رسانه ملی را داشت و در مدت زمان برگزاری این کنگره اخبار و مقالات مطرح شده در کنگره را پوشش می‌داد.
پروفسور معظمی دو سال بعد در سال 1366 مجهزترین آزمایشگاه بیوتکنولوژی را بنیانگذاری کرد که هنوز هم مرجع تحقیقات علمی بسیاری است. سپس مرکز بیوتکنولوژی خلیج فارس را در بندر قشم راه اندازی کرد که نخستین مرکز تحقیقات کاربردی بیوتکنولوژی دریایی در ایران است.
دکتر نسرین معظمی تحقیقات و تلاش‌های بسیار زیادی را در زمینه رشته بیوتکنولوژی در کشور انجام داده است.
برخی از افتخارات دکتر معظمی:
1 - 70 مقاله منتشر شده در نشریات معتبر بین المللی
2 - 3 پتنت (ثبت اختراع) بین المللی و ۱۹ پروژه تحقیقاتی
3 – دریافت نشان نخل آکادمیک از دولت فرانسه برای تحقیقات برجسته خود در سال 1374 به عنوان بالاترین نشان علمی این کشور
4 - رتبه اول پژوهش جشنواره بین المللی خوارزمی و جایزه اول بهترین دانشمند ایران و دریافت نشان پژوهش جمهوری اسلامی ایران در سال 1376
5 –برجسته‌ترین مدیر در هشتمین کنگره مدیران برجسته در سال 2008
6 - میکروبیولوژیست برجسته ایرانی در زمینه بیوتکنولوژی و تولید سوخت با استفاده از ریزجلبک‌ها و از پیشگامان این موضوع در ایران
7 – منتخب به عنوان عضو شورای راهبری برنامه بین المللی علوم پایه یونسکو در سال 1394 به مدت سه سال
8 –دریافت نشان عالی پژوهش جمهوری اسلامی ایران در سال 1375
9 –رئیس و عضو دائم پژوهشگاه فناوری‌های نوین
10 –اولین عضو افتخاری مرکز بین المللی علوم و تکنولوژی
11 –عضو هیئت علمی افتخاری دانشگاه شهید بهشتی

ساناز معززی
کارشناس ارشد حقوق بین الملل