حق آب و بهداشت

زمانی که دسترسی به آب بعنوان یک "حق" تعریف می‌شود، مردم در این زمینه "ذیحق" خوانده شده و دولت "موظف" بشمار خواهد آمد. با این تعریف تأمین آب آشامیدنی و بهداشت دیگر عملی خیرخواهانه به حساب نمی‌آید بلکه وظیفه قانونی دولتها قلمداد می‌شود.
این حق در اسناد حقوق بشری بین‌المللی مورد تاکید قرار گرفته است. قطعنامه 292/64 مجمع عمومی سازمان ملل مصوب2010  (1)، قطعنامه 157/68 این مجمع مصوب 2013 ، قطعنامه 18/24 شورای حقوق بشر سازمان ملل و مواد 11 و 12 کنوانسیون حقوق اقتصادی اجتماعی و فرهنگی همگی بر این حق تاکید دارند.
قطعنامه 157/68 مجمع عمومی سازمان ملل‌ از تمام دولتها می‌خواهد از بهره‌مندی دائمی مردم از حق آب و بهداشت اطمینان حاصل کرده، به این حق توجه کافی مبذول داشته از هر نوع تبعیض و نابرابری در این حوزه اجتناب کنند تا تمامی افراد صرفه‌نظر از نژاد، جنسیت، سن، معلولیت، قومیت، فرهنگ، مذهب، ملیت، پیشینه اجتماعی یا هر نوع ویژگی دیگر از حق دسترسی به آب و استفاده از امکانات دفع فاضلاب مناسب برخوردار باشند. این قطعنامه لازم می‌داند که دولتها دسترسی اقشار آسیب پذیر و به حاشیه رانده شده را به آب آشامیدنی و بهداشت تضمین کنند. این قطعنامه از عدم دسترسی 768 میلیون نفر در سطح جهان (2) به منابع آب مناسب شدیدا ابراز نگرانی کرده و از دولتها خواسته است تا همواره در جهت رفع تبعیض میان مردم از نظر برخورداری از این حق تلاش کنند و امکاناتی را در اختیار تامین‌کنندگان آب آشامیدنی و تعبیه‌کنندگان سیستم‌های فاضلاب قرار دهند تا حقوق مردم در این زمینه نقض نشود.
شورای حقوق بشر سازمان ملل، به جهت اهمیت این حق، گزارشگری ویژه برای بررسی وضعیت حق آب آشامیدنی سالم و بهداشت تعیین کرده (3) که با سفر به کشورهای مختلف وضعیت برخورداری مردم از این حق را بررسی کرده و گزارش فعالیتهای خود را به جلسات شورای حقوق بشر سازمان ملل ارائه می‌کند. در این گزارشات که سالانه ارائه می‌شوند ابعاد مختلف بهره‌مندی مردم از این حق مورد بررسی قرار می‌گیرد . (4)
حق دسترسی به آب آشامیدنی سالم و بهداشت در همه کشورهای جهان به رسمیت شناخته شده و جنبش عدم تعهد نیز این حق را به رسمیت می‌شناسد. در اجلاس سران این جنبش در سال 2006 و اعلامیه این جنبش در سال 2014 بر اهمیت آب، محدود بودن این منبع حیات و ضروری بودن آن برای توسعه اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و توسعه پایدار تاکید شده است.
بدیهی است که توجه روز افزون به این حق و اجرای راه‌کارهایی در جهت برقراری مساوات در دسترسی همگان به آب آشامیدنی سالم لازمه تحقق اهداف توسعه پایدار در سطح جهان و برخورداری همه مردم از اهداف این توسعه است. برای دسترسی همه مردم به آب آشامیدنی سالم و بهداشت مناسب لازمست کشورها سیاست‌ها و برنامه‌هایی مناسب با اهداف درازمدت در پیش گیرند. اجرای این سیاست‌ها و برنامه‌ها مستلزم ایجاد نهادهای لازم، منابع مالی، وجود قوانین، آگاهی مقامات و سایر کنشگران محلی و وجود امکانات فنی است.
لازمست این سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در جهت حصول اطمینان از "موجودبودن "، "دسترسی "، "کیفیت "، "مقرون به‌صرفه بودن" و "قابل مصرف بودن" آب آشامیدنی صورت گیرد. به نظر می‌رسد مناسب است دولت جمهوری اسلامی ایران و همچنین بخش‌های خصوصی دست‌اندکار این حوزه، در کنار اقدامات آموزشی و اطلاع‌رسانی سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در این بخش، تلاش کنند تا با استفاده از معیارهای بین‌المللی موجود و با بهره‌گیری از توصیه‌های کارشناسان بین‌المللی حق آب که در گزارشات سازمان ملل ذکر شده (5) در جهت ارتقای این حق تلاش کنند. وضعیت حساس منابع آبی در منطقه خاورمیانه و بالتبع کشور ایران، اهمیت درج اینگونه تجربیات بین‌المللی در حوزه حق آب را در سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های نهادهای مسئول، دوچندان خواهد ساخت.

1. http://www.un.org/es/comun/docs/?symbol=A/RES/64/292&lang=E
2. http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/68/157

3. http://www.ohchr.org/EN/Issues/WaterAndSanitation/SRWater/Pages/SRWaterIndex.aspx
4. http://www.ohchr.org/EN/Issues/WaterAndSanitation/SRWater/Pages/AnnualReports.aspx

5. http://www.ohchr.org/EN/Issues/WaterAndSanitation/SRWater/Pages/AnnualReports.aspx