اعتراض نهاهای حقوق بشری به بازداشت دهها دانشجوی اویغور اهل چین در مصر

براساس گزارش رویترز، این بازداشت‌ها از دوم ژوئیه آغاز شده و مسئولان، دانشجویانی را که اکثراً پسر هستند، از مغازه‌های تجاری، رستوران‌ها و خوابگاه‌های دانشجویان در قاهره دستگیر کرده‌اند؛ تعدادی دیگر از دانشجویان اویغور نیز در زمان تلاش برای فرار از فرودگاه‌های قاهره‌ و اسکندریه بازداشت شد‌ه‌اند. علی‌رغم این که مقامات رسمی مصر این مساله را تایید نکرده‌اند، اما سازمان دیده‌بان حقوق بشر اعلام کرد نیروهای امنیتی مصر ده‌ها دانشجوی اقلیت اویغور در دانشگاه الازهر را طی روزهای گذشته دستگیر کرده است.
سارا لی ویتسون، مدیر بخش خاورمیانه سازمان دیده‌بان حقوق بشر در این خصوص گفت: «مقامات مصری ده‌ها دانشجوی اویغور را که به نظر می‌رسد درصدد کوچاندن آنهاست، به درخواست دولت چین، بازداشت وزندانی کرده است». وی اذعان داشت، این واقعه بسیار نگران‌کننده است و در عین حال از مقامات مصر خواست تا اماکن نگهداری آنها را فاش سازد و دلیل بازداشت آنها را اعلام کند و اجازه داشتن وکیل به آنها بدهد.
در همین حال، مایا وانگ، پژوهشگر امور آسیا در دیده‌بان حقوق بشر نیز اعلام کرد: «ظرف ماه‌های اخیر مسئولان چینی به دانشجویان اویغور که در خارج کشور از جمله در مصر تحصیل می‌کنند، دستور دادند تا به کشور بازگردند. گزارش‌هایی نیز مبنی بر این امر وجود دارد که مسئولان چینی تعدادی از خانواده‌های آنها را برای مجبور شدن دانشجویان جهت بازگشت، بازداشت کرده‌اند».
گفتنی است دیده‌بان حقوق بشر، اقدام دولت مصر را در نتیجه سفر اخیر رئیس‌جمهور چین به مصر و بخشی از سند همکاری این کشور با چین می‌داند که در سپتامبر گذشته، در چندین زمینه امنیتی و اختصاصی، بین دو کشور امضا شده است. اما سازمان حقوق بشر الشهاب (1) نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد که تعداد دانشجویان ایغوری دانشگاه الازهر از ۳۰۰ تن پا فراتر نمی‌گذارد و نیروهای امنیتی مصر اخیراً حدود ۱۰۰ تن را بازداشت کرده‌اند و نگرانی‌هایی نسبت به تحویل داده شدن آنها به مسئولان چینی وجود دارد. گفته شده مقامات چین از دانشجویان ایغوری خواسته‌اند، دانشگاه الازهر را ترک کنند و به سین کیانگ باز‌گردند. دولت چین تهدید کرده است اگر این دانشجویان بازنگردند، خانواده هایشان بازداشت خواهند شد. لازم به ذکر است، اویغورها، مردمان ساکن شمال غرب چین هستند که در ایالت خودگردان سین کیانگ به مرکزیت اورومچی زندگی می‌کنند. مردم اویغور از اقوام ترک و مسلمان هستند. آنها جماعت متمایز و عمدتا مسلمانان سنی مذهب و یکی از ۵۵ اقلیت قومی‌ای هستند که در چین به رسمیت شناخته شده‌اند.
تسلط پکن بر اقلیم سین کیانگ به سال ۱۹۴۹ بر می‌گردد. بسیاری از این اویغورهای ترک زبان، خود را به کشوهای آسیای مرکزی نزدیک احساس می‌کنند و طرفدار جدایی از چین یا کسب خودمختاری بیشتر هستند؛ چرا که معتقدند حکومت چین هویت فرهنگی، حقوق سیاسی و دینی آنها را تضعیف می‌کند و از منابع طبیعی آنها بهره‌برداری می‌نماید. بر این اساس مقامات امنیتی چین نیز با آ‌نها بسیار شدید برخورد می‌کنند و می‌خواهند آنها را به دلایل اقتصادی و ژئواستراتیژیکی تحت کنترل شدید خود داشته باشند. به گفته زیگفرید ولف، مدیر تحقیقات انجمن دموکراتیک جنوب آسیا در بروکسل، اقدامات جدی حکومت چین علیه جدایی‌طلبان سین کیانگ در چند سال گذشته، اویغورهای بسیاری را وادار کرده است تا به افراط‌گرایی و ستیزه‌جویی روی آورند. شرایط موجود، با توجه به این واقعیت جدی می‌شود که جدایی‌طلبی اویغورها تنها یک جنبش قومی نیست؛ بلکه بعد دینی نیز دارد.
بر این اساس، وی بر این باور است که جنبش‌های جهادی، به ویژه در افغانستان، جایی که طبق گزارش‌ها تعدادی از شبه‌نظامیان اویغور در کنار طالبان و القاعده می‌جنگند، از مسئله اویغورها به شکل فزاینده‌ای به نفع خودشان استفاده می‌کنند. ولف خاطرنشان می‌کند، بسیاری از جنگ‌جویان اویغور زیر چتر "جنبش اسلامی ترکستان‌شرقی" سازمان‌دهی شده اند. این جنبش در سال ۲۰۰۲ توسط ایالات‌متحده‌امریکا در فهرست «گروه‌های جدایی‌طلب افراطی‌» قرار داده شده و یک سازمان تروریستی خوانده شده بود. در برخی گزارش‌ها نیز آمده است، جنبش اسلامی ترکستان شرقی با القاعده هم‌دست است و باورها برآن است که جنگ‌جویان آن در کنار آنها و طالبان در افغانستان علیه ناتو جنگیده‌اند. علاوه برآن گفته شده، اویغورها در چچن آموزش نظامی دیده‌اند و در فعالیت‌های تروریستی در قرقیزستان دست داشته‌اند. گزارش‌های فوق اذعان د ارند، جنبش اسلامی ترکستان شرقی اعضایش را به سوریه نیز فرستاده است که برای دولت اسلامی بجنگند (2) .

(1) یک سازمان غیردولتی که مقر آن در قاهره است.

(2) https://www.frstrategie.org/publications/notes/war-and-opportunity-the-turkistan-islamic-party-and-the-syrian-conflict-07-2017

مرضیه عزیزیان

پژوهشگر مسایل حقوق بشر