مروری بر وضعیت حقوق بشر جهان در پایان سال 2018

در بحث از بررسی وضعیت عمومی حقوق بشر در جهان در پایان سال جاری میلادی، موارد متعددی از نقض و یا تضعیف حقوق بشر را می‌توان نام برد؛ مواردی از قبیل، بحران‌های زیست محیطی، تداوم جنگ در برخی کشورها و تبعات ناشی از آن، بحران‌های گسترده مهاجرتی، پاک‌سازی‌های قومی، بازداشت‌های خودسرانه، بیگانه‌ستیزی و نفرت‌پراکنی، نقض آزادی بیان و مذهب و...از جمله این موارد هستند.
اما در یک تقسیم‌بندی می‌توان وضعیت حقوق بشر را در بخش‌های زیست محیطی؛ حقوق مدنی و سیاسی؛ حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و همچنین بررسی کشورهایی با شرایط خاص برشمرد. در بحث از مسائل زیست محیطی می‌توان به تغییرات اقلیمی اشاره کرد؛ در بحث از حقوق مدنی و سیاسی، موضوعات مهم حقوق بشری عبارتند از، وضعیت مهاجران و پناهندگان، تروریسم، حقوق زنان و در رابطه با حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عمده‌ترین مساله، شاخص توسعه انسانی است و در چارچوب بررسی کشورهایی با شرایط خاص نیز می‌توان به منازعات اسرائیل و فلسطین، بحران سوریه، بحران روهینگیا در میانمار، عربستان سعودی و جنگ در یمن، و بحران لیبی، اشاره کرد.
براین اساس، شماری از مهمترین چالش‌های حقوق بشری که توجه جهانیان را در سال ۲۰۱۸ به خود معطوف کرد به قرار زیر است:

الف) مسائل زیست‌محیطی
- تغییرات اقلیمی
گزارش‌های علمی که اخیرا منتشر شده است، نشان می‌دهد نسل امروز بشر باید اقدامات بی‌سابقه‌ای را برای حفظ کره زمین در دهه آینده در پیش گیرد و لازم است تولید گازهای گلخانه‌ای را برای مقابله با افزایش دو درجه‌ای دمای این سیاره کاهش دهد. با این حال، دولت‌های جهان در سال ۲۰۱۵ تنها برای کاهش یک و نیم درجه‌ای دمای کره زمین به توافق رسیدند. برای این منظور کل کشورهای جهان باید میزان گاز دی‌اکسید کربن را تا سال ۲۰۳۰، پنجاه درصد کاهش دهند. گفتنی است، خروج ایالات متحده آمریکا، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گازهای گلخانه‌ای از توافق پاریس، کار را برای دست‌یابی به اهداف این توافقنامه به شدت پیچیده کرد. دونالد ترامپ علی‌رغم انتقادات گسترده، از خروج این کشور حمایت کرد و بر این نکته که مشارکت آمریکا در کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی به زیان اقتصاد این کشور است پای فشرد.
در همین چارچوب نمایندگان دولت‌های جهان در تاریخ 15 دسامبر در "کنفرانس آب و هوایی کاتوویس در لهستان" سرانجام برای اجرایی کردن توافق کنفرانس تغییرات اقلیمی پاریس به توافق رسیدند. با این وجود، کنفرانس کاتوویس هیچ تعهد جدیدی برای مقابله با گرمایش کره زمین بر دولت‌های عضو تحمیل نکرد. با وجود ابراز رضایت نمایندگان کشورهای اروپایی از نتیجه مذاکرات کاتوویس، سازمان‌های بین‌المللی نسبت به برون داد این نشست جهانی ناخرسند هستند؛ مانوئل پولگار-ویدال، از رهبران بنیاد بین‌المللی طبیعت در این رابطه گفت: «آنچه در لهستان دیدیم، فقدان بنیادی فهم از بحران کنونی است.» به عقیده کارشناسان، مبارزه جهانی علیه تغییرات آب و هوایی در غالب نظم جهانی، همچنان با موجی از فشار سیاسی که بر همکاری‌های بین‌المللی تأثیر می‌گذارد، مواجه است.
سازمان ملل نیز در گزارش 22 نوامبر خود به این موضوع اشاره کرد که انباشت گازهای گلخانه‌های در جو زمین به رکورد تازه‌ای رسیده و فرصت، برای جلوگیری از گرمایش زمین تقریبا تمام شده است. پتری تالاس، رئیس سازمان جهانی هواشناسی در بیانیه‌ای گفت: «بدون کاهش فوری دی‌اکسیدکربن و دیگر گازهای گلخانه‌ای تغییرات آب‌وهوایی هرچه بیشتر اثرات ویرانگر و غیرقابل بازگشتی برای حیات در زمین به ارمغان خواهد آورد.» میشل باشله، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل نیز تاکید کرد که بر اساس قرائن موجود، کشورها به تعهدات مندرج در توافقنامه پاریس عمل نکرده‌اند.

ب) حقوق مدنی و سیاسی
- وضعیت مهاجران و پناهندگان
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، در آخرین گزارش خود در سال 2018 با اشاره به "وحشت غیرقابل تصوری" که پناهندگان و مهاجران در لیبی با آن رو‌به‌رو هستند عنوان کرده مواردی همچون کشتار غیرقانونی، بازداشت خودسرانه، شکنجه، تجاوز، بردگی و قاچاق انسان در میان این پناهجویان در لیبی مشاهده شده است؛ سازمان ملل در این گزارش به 1300 مورد سوءاستفاده مقامات دولتی، گروه‌های مسلح و قاچاقچیان انسان در رابطه با پناه‌جویان اشاره کرده است. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل نیز توصیه‌هایی در مورد عدم بازگشت پناهندگان و مهاجران به لیبی ارائه کرد و همچنین بر لزوم پایان بازداشت سیستماتیک و نامحدود آنها تاکید نمود و از سایر کشورها خواستار پذیرش این پناهجویان شد. سازمان ملل اعلام کرد بیش از ۱۶۰۰ نفر امسال در راه رسیدن به اروپا در دریا غرق شدند. عفو بین‌الملل نیز در مورد وضعیت رقت‌انگیز پناهجویان در لیبی به عنوان یکی از مبادی اصلی عزیمت پناهجویان بارها به اروپا هشدار داد.
استرالیا نیز بر سر وضعیت حقوق بشری خود و برخورد با پناهجویان در کمپ‌های "نائورو" و "پاپوآ گینه نو" در جزیره "مانوس" و بومیان با انتقادات بی‌شماری روبروست. در کمپ نائورو در حال حاضر ۱۶۰ مهاجر به سر می‌برند که در میان آنها زنان و کودکان نیز هستند. در این رابطه گفته شد دولت استرالیا باید به کمپین "کودکان و نوجوانان نائورو" که توسط گروه‌های جامعه مدنی، متخصصین پزشکی و وکلا راه‌اندازی شده است، پاسخ دهد. طبق آخرین گزارش‌ها، 11 کودک برای دریافت درمان پزشکی از اردوگاه نائورو به استرالیا منتقل شده‌اند. بر‌اساس آمار دولتی، هنوز 52 کودک در این جزیره زندگی می‌کنند. اعمال فشار فزاینده بر دولت استرالیا سبب شد تا مقامات این کشور کودکانی که در سال‌های 2013 و 2014 به این جزیره وارد شده‌اند را به مکان دیگری منتقل نمایند. از سوی دیگر، به گفته "پزشکان بدون مرز"، پناهجویانی که در جزیره نائورو به سر می‌برند، با خطر خودکشی روبرو هستند و در وضعیت ناامیدکننده‌ای قرار دارند. در جزیره مانوس نیز حدودا ۶۰۰ نفر زندگی می‌کنند؛ کمپ این جزیره یک سال پیش رسماً مسدود شده بود.
همچنین بر اساس اعلام آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد از آغاز سال جاری تاکنون، بیش از 55،000 پناهنده و مهاجر از راه دریا به اسپانیا رسیده‌اند، درحالی که حداقل 744 تن در اثر این اقدام کشته شده‌اند. این آمار سازمان ملل بیانگر سه برابر شدن تعداد مهاجران غیرقانونی غرق شده نسبت به مدت مشابه سال قبل است. این آژانس می‌افزاید، بین ماه ژانویه تا ماه جولای گذشته، دست کم 27 هزار و600 مهاجر غیرقانونی وارد اسپانیا شده‌اند که از این میان، 23 هزار و 800 نفر از مسیر دریا و 3 هزار و800 نفر از مسیر زمین وارد شده‌اند که این به معنای افزایش 130 درصدی نسبت به همین دوره زمانی در سال گذشته است.
در بنگلادش نیز پناهجویان وضعیت نامساعدی دارند. از آوریل 2018 نزدیک به 700 هزار مسلمان روهینگیا وارد بنگلادش شده‌اند که بیش از نیمی از آنها کودک هستند؛ درحالی که پیش از آن نیز حدود 400 هزار نفر از مسلمانان روهینگیا در مناطق مختلف بنگلادش زندگی می‌کردند. سازمان جهانی مهاجرت در گزارشی هشدار داد، طی 10 ماه گذشته 78 نفر باخطر قاچاق انسان در بنگلادش مواجه شدند و این درحالی است که گزارش سازمان ملل متحد شمار بیشتری را نشان می‌دهد. پناهجویان روهینگیایی در بنگلادش به دلیل فقر و بیکاری، خود را در اختیار قاچاقچیان انسان قرار می‌دهند. هم‌اکنون بیش از 900 هزار مسلمان روهینگیا در اردوگاه‌های مهاجران در منطقه "کاگس بازار" بنگلادش حضور دارند. یونیسف نیز ضمن هشدار درباره وضعیت کودکان اعلام کرد، امروزه حدود 720،000 کودک روهینگیایی در بنگلادش و میانمار به شدت نیاز به کمک و حمایت انسان‌دوستانه دارند و منتظر حمایت دیگر کشورهای جهان هستند.
دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا در سال 2018 نیز همچنان از سیاست سختگیرانه مهاجرت خود دفاع کرد. رییس جمهوری آمریکا گفت: «تا وقتی من هستم، آمریکا اردوگاه مهاجران یا مرکز نگهداری مهاجران تبدیل نخواهد شد ». وی در آخرین اقدام خود در سال جاری نیز فرمانی را صادر کرد که برمبنای آن کسانی که در ایستگاه‌های بازرسی مستقر در مرزهای جنوبی آمریکا درخواست پناهندگی می‌کنند، فاقد صلاحیت لازم برای پناهندگی هستند. با نزدیک شدن کاروان مهاجران آمریکای لاتین به مرز مکزیک و آمریکا، ترامپ تاکید کرد که ممنوعیت درخواست پناهندگی برای تامین امنیت ملی ایالات متحده ضروری است.
- تروریسم
مؤسسه اقتصاد و صلح آمریکا در تاریخ 5 دسامبر گزارشی را در خصوص کاهش مرگ و میر ناشی از تروریسم در سومین سال متوالی منتشر نمود. در این گزارش آمده، «شاخص جهانی تروریسم ۲۰۱۸» نشان می‌دهد که مرگ‌ومیر ناشی از تروریسم در سطح جهان در سال گذشته میلادی ۲۷ درصد کاهش یافته‌ است و وضعیت در ۹۶ کشور از ۱۶۳ کشور در این فهرست، بهبود نشان می‌دهد.
نقشه‌ای که از وضعیت امسال این کشورها در صفحه مؤسسه یادشده دیده می‌شود نشانگر آن است که ایران در سال جاری میلادی شاهد ۸ سانحه تروریستی بوده که جمعاً ۳۵ شهید و ۶۳ زخمی داشته‌است. ایران در این نقشه از میان ۱۶۳ کشور رتبه ۴۴ را دارد.
بنا بر این گزارش، تلفات کلی جهانی ناشی از حملات تروریستی گروه حکومت اسلامی، داعش، کاهش چشمگیر ۵۲ درصدی را نشان می‌دهد. عراق نسبت به سال قبل شاهد 5 هزار کشته کمتر و سوریه شاهد هزار کشته کمتر به‌دست داعش بوده‌ است. با این حال، این دو کشور همچنان در میان ده کشوری هستند که بیشترین قربانیان تروریسم را دارند. هشت کشور دیگر عبارتند از افغانستان، نیجریه، سومالی، پاکستان، مصر، کنگو، جمهوری آفریقای مرکزی و هند.
بنا بر اعلام سازمان ملل متحد دست‌کم ۸۰۵۰ غیرنظامی در ۹ ماهه اول سال جاری میلادی در افغانستان کشته یا زخمی شده‌اند و نیمی از این تعداد نیز قربانی حملات انتحاری یا بمب‌های دست‌ساز بوده‌اند. درگیری‌های داخلی افغانستان یک سال پیش از این در همین دوره زمانی، تقریبا همین تعداد تلفات (۸۰۸۴ کشته و زخمی) در پی داشته است اما شمار کشته‌شدگان سال جاری میلادی در مقایسه با سال گذشته ۵ درصد افزایش یافته است. تلفات افراد غیرنظامی افغانستان در حملات انتحاری شورشیان و تروریست‌ها از آغاز سال جاری میلادی ۴۶ درصد و تلفات افراد غیرنظامی در انفجار بمب‌های جاده‌ای ۲۱ درصد افزایش یافته است.
- حقوق زنان
برآوردهای جهانی نشان می‌دهد که به طور متوسط از هر سه زن یکی در طول زندگی خود حداقل یک‌بار خشونت جسمی یا جنسی را تجربه می‌کند. اما میزان خشونت‌ در کشورهای در حال توسعه به طور قابل ملاحظه‌ای بالاتر از کشورهای توسعه یافته است. استفاده از کلمات تحقیرکننده و تهدیدآمیز، فریاد کشیدن، رفتارهای کنترل‌کننده، کتک زدن، اعمال زور برای برقراری رابطه جنسی و عاطفی، آسیب زدن به دستگاه تناسلی، ختنه‌کردن و تجاوز جنسی از جمله مصادیق خشونت‌ علیه زنان است.
بر این اساس، گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد، خشونت علیه زنان در مناطق شش‌گانه این سازمان بین ۲۴.۶ درصد در منطقه غرب اقیانوس آرام تا ۳۷.۷ درصد در منطقه آسیای جنوب شرقی متفاوت است. میزان خشونت در کشورهای توسعه یافته و با درآمد بالا یعنی اروپای مرکزی و غربی، آمریکای شمالی، استرالیا و نیوزیلند ۲۳.۲ درصد است. در مقابل میزان خشونت در کشورهای توسعه نیافته و با درآمد پائین قریب به ۳۷ درصد است. برآیند این داده‌ها نشان می‌دهد که زنان کشورهای خاورمیانه و آفریقا ۱.۵ برابر زنان کشورهای غربی قربانی خشونت هستند.

ج) حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
- شاخص توسعه انسانی سال ۲۰۱۸
دفتر برنامه توسعه سازمان ملل متحد در گزارش اخیر خود شاخص توسعه انسانی در سال ۲۰۱۸ بین ۱۸۹ کشور را اعلام کرد. در این رده‌بندی کشورها بر اساس شاخص‌هایی چون توسعه انسانی، متوسط امید به زندگی برحسب سال، سال‌های مورد انتظار تحصیل بر‌حسب سال، حداقل زمان تحصیل بر‌حسب سال و متوسط درآمد سرانه ناخالص ملی رده‌بندی شده‌اند. بر این اساس، نروژ با شاخص توسعه ۰.۹۵۳ به عنوان توسعه یافته‌ترین کشور جهان معرفی شده است و پس از این کشور، سوئیس با شاخص ۰.۹۴۴، استرالیا با شاخص ۰.۹۳۹، ایرلند با شاخص ۰.۹۳۸ و آلمان با شاخص ۰.۹۳۶ در رده های دوم تا پنجم قرار دارند. ضعیف‌ترین شاخص توسعه یافتگی نیز مربوط به کشورهای نیجر، آفریقای مرکزی، سودان جنوبی، چاد و بروندی است که همگی در آفریقا قرار دارند.

د) بررسی کشورهایی با شرایط خاص
- منازعات رژیم اسرائیل و فلسطین
فلسطینی‌های ساکن نوار غزه از روز جمعه ۳۰ مارس مصادف با چهل و دومین سالگرد روز زمین، راهپیمایی سالانه و مسالمت‌آمیز خود معروف به «راهپیمایی بازگشت» را آغاز کردند. این اعتراض‌ها در نواز غزه علیه افتتاح سفارت ایالات متحده امریکا در بیت‌المقدس و نیز محاصره اقتصادی ساحل نواز غزه به اعتراض‌های خونین تبدیل شد، از آن زمان تاکنون بیش از ۲۰۰ فلسطینی به ضرب گلوله نظامیان صهیونیست به شهادت رسیده و صدها نفر نیز زخمی شده‌اند.
- بحران سوریه
سوریه طی ۸ سال گذشته درگیر جنگ داخلی بوده که طی آن470 هزار نفر از‌جمله حدود 55 هزار کودک، جان خود را از دست داده‌اند. از سوی دیگر بحران پناهندگان سوری، اکنون به عنوان بزرگترین بحران پناهندگان در سطح بین‌المللی شناخته شده است. بر این اساس تاکنون 1.5 میلیون سوری از این کشور به عنوان پناهنده گریخته‌اند و 3.6 میلیون سوری دیگر در داخل کشور آواره شده‌اند. نیمی از این تعداد کودک هستند. طبق اعلام آژانس پناهجویان سازمان ملل، طی سال جاری میلادی حدود ۳۷ هزار پناهجوی سوری به کشور خود بازگشته‌اند ولی همچنان نزدیک به ۵.۶ میلیون نفر از آنها در کشورهای همجوار سوریه همانند ترکیه، مصر، اردن، لبنان و عراق حضور دارند. در داخل سوریه، 95 درصد از مردم از خدمات بهداشتی مناسب برخوردار نیستند، 70 درصد از آنها دسترسی به آب پاک ندارند و نیمی از کودکان سوری به مدرسه نمی‌روند. اقتصاد این کشور ورشکسته است و چهار پنجم جمعیت در فقر زندگی می‌کنند.
- بحران روهینگیا
در ماه اوت، هیأت حقیقت‌یاب وابسته به سازمان ملل متحده درباره وضعیت میانمار، گزارش هولناکی را همراه با جزئیات مربوط به جنایات علیه بشریت، جنایات جنگی، خشونت جنسی و احتمال نسل‌کشی توسط نیروهای امنیتی میانمار علیه مسلمانان روهینگیا منتشر نمود. در واکنش به این گزارش، شورای حقوق بشر سازمان ملل خواستار ایجاد یک مکانیسم بین‌المللی برای جمع‌آوری شواهد و اسناد مربوط به جنایات صورت گرفته علیه مسلمانان روهینگیا شد. اتحادیه اروپا و شماری از کشورها، برخی مقامات میانمار ازجمله پنج مقام ارشد ارتش این کشور که به ارتکاب جنایت علیه اقلیت مسلمان روهینگیا متهم هستند، را تحریم کردند . آژانس توسعه بین‌المللی انتاریو در کانادا نیز با انتشار گزارشی اعلام کرد، در یک‌سال گذشته، بیش از ۲۴ هزار مسلمان در میانمار بر اثر اقدامات خشونت‌آمیز ارتش این کشور جان باخته‌اند. این گزارش می‌گوید همچنین بیش از ۴۰ هزار مسلمان هم به ضرب گلوله زخمی شده‌اند و بیش از ۳۱ هزار تن دیگر هم درون آتش سوخته‌اند. ضمن اینکه ۱۱۵ هزار خانه مسلمانان روهینگیایی به آتش کشیده شده است و بیش از ۷۰۲ هزار نفر از مسلمانان روهینگیا به بنگلادش گریخته‌اند.
- عربستان سعودی
عربستان سعودی از زمان کشته شدن یک روزنامه‌نگار برجسته به نام "جمال خاشقچی"در کنسولگری این کشور در استانبول، تیتر اول بسیاری از گزارشات بین‌المللی شد. این پرونده به لزوم بررسی دقیق‌تر سابقه حقوق بشری عربستان سعودی منجر شد. در این رابطه می‌توان به سرکوب، زندانی کردن و بدرفتاری با فعالان حقوق بشری این کشور ازجمله شکنجه مدافعان حقوق زنان اشاره کرد. در یمن نیز ائتلاف به رهبری عربستان، بسیاری از قوانین بین‌المللی بشردوستانه را نقض کرده و مرتکب جنایات جنگی آشکار و کشته شدن هزاران غیرنظامی شده است. اکنون میلیون‌ها یمنی به دلیل محدودیت در تحویل کمک‌های انسان‌دوستانه، در معرض قحطی قرار دارند. در همین رابطه 35 سازمان غیردولتی یمنی و بین‌المللی با تاکید بر این که 14 میلیون نفر از مردم یمن، معادل نیمی از جمعیت این کشور جنگ‌زده، در آستانه قحطی هستند، خواستار دخالت فوری برای قطع عملیات خصمانه در این کشور شدند. با این حال، ایالات متحده آمریکا، انگلیس، فرانسه و استرالیا همچنان به فروش سلاح و تجهیزات نظامی به دولت عربستان سعودی ادامه می‌دهند.
- بحران لیبی
لیبی از زمان سقوط حکومت معمر قذافی دیکتاتور پیشین این کشور در سال 2011 دستخوش جنگ و ناآرامی است. از آن دوران، با ایجاد شکاف بین نیروهای سیاسی در لیبی، دو جریان رقیب یکی در شهر طبرق و دیگری در طرابلس حکومت تشکیل دادند و چندین گروه شبه نظامی نیز به وجود آمدند. وزارت بهداشت این کشور اخیرا اعلام کرده است در درگیری‌های مسلحانه در طرابلس که از 26 ماه اوت آغاز شده، 115 نفر کشته، 560 دیگر زخمی و 18 نفر دیگر نیز مفقود شده‌اند. بیشتر این افراد غیرنظامی هستند. تنها در یک ماه اخیر، بیش از 120 نفر ازجمله 34 زن و کودک جان خود را از دست داده‌اند. بیش از 5000 خانواده نیز آواره شده‌اند. چنانچه که جنگ به همین صورت ادامه پیدا کند، تعداد غیر نظامیانی که متاثر از خشونت می‌شوند نیز افزایش می‌یابد.
- کناره‌گیری ایالات متحده از شورای حقوق بشر
ایالات متحده در تاریخ 20 ژوئن از از شورای حقوق بشر خارج شد. نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد، هنگامی که کشورش به دلیل خروج از شورای حقوق بشر با محکومیت بین‌المللی مواجه شد، از این نهاد بین‌المللی به عنوان محافظ سوء‌استفاده کنندگان از حقوق بشر و فاضلابی از تعصبات سیاسی نام برد. نیکی هیلی سفیر سابق ایالات متحده در سازمان ملل اعلام کرد، شورا تعصبی دائمی علیه اسرائیل دارد. وی افزود، این نهاد در سال میلادی جاری پنج قطعنامه علیه اسرائیل تصویب کرده که بیش از پنج برابر تعداد قطعنامه‌هایی است که علیه کره شمالی، ایران و سوریه به تصویب رسانده است.
در پایان باید گفت سال 2018 میلادی را در شرایطی به پایان می‌بریم که بنا به گزارش اخیر دیده‌بان حقوق بشر به جای دریافت نشانه‌هایی از تأثیر پایدار حقوق بشر، برخی از "پایان حقوق بشر" واهمه دارند.

مرضیه عزیزیان

پژوهشگر مسایل حقوق بشر

1-https://www.universal-rights.org/nyc/blog-nyc/what-are-the-worlds-human-rights-priorities-in-2018-and-what-to-look-out-for-in-2019/
2- https://www.washingtonpost.com/energy-environment/2018/10/08/world-has-only-years-get-climate-change
3- http://time.com/5480146/climate-change-cop-24-paris-agreement/
4-https://www.efe.com/efe/english/technology/un-agency-warns-concentration-of-climate-change-gases-hits-new-record/50000267-3821161
5- https://www.unhcr.org/refugeebrief/latest-issues/
6- https://www.unicef.org/emergencies/bangladesh_100945.html
7- https://www.realclearpolitics.com/video/2018/06/18/president_trump_the_united_states_will_not_be_a_
migrant_camp.html
8-https://gazette.com/u-s-closes-major-crossing-as-caravan-migrants-mass-at/article_beff6916-f113-11e8-8827-73a79bb97c1e.html
9- http://visionofhumanity.org/indexes/terrorism-index/
10- https://www.pri.org/stories/2018-10-10/afghanistan-wars-toll-continues-steady-flow-civilian-casualties
11- http://www.worldbank.org/en/topic/socialdevelopment/brief/violence-against-women-and-girls
12- http://hdr.undp.org/en/2018-update
13- https://www.theguardian.com/books/2018/dec/05/rebel-gaza-strip-asmaa-ghoul-review-selim-
14- https://www.worldvision.ca/stories/refugees/syrian-refugee-crisis-facts
15- https://www.hrw.org/news/2018/12/10/human-rights-2018-ten-issues-made-headlines
16-https://www.dhakatribune.com/world/south-asia/2018/08/17/study-claims-an-estimated-24-000-rohingya-murdered-in-myanmar
17- https://www.hrw.org/news/2018/12/10/human-rights-2018-ten-issues-made-headlines
18- https://www.reuters.com/article/us-libya-security/tripoli-clashes-leave-115-dead-383-injured-health-ministry-
19- https://www.aljazeera.com/news/2018/09/1700-libyan-families-displaced-fighting-48-hours-