عربستان سعودی و یک سال پس از قتل جمال خاشقچی

به مناسبت اولین سالگرد قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی، دیده‌بان حقوق بشر، عفو بین‌الملل، سازمان حقوق بشر اروپایی- سعودی، پایگاه خبری – تحلیلی میدل ایست مانیتور، شبکه خبری دویچه وله و شبکه خبری یورونیوز در تاریخ ۱۰ و ۱۱ مهرماه ۱۳۹۸، گزارش‌هایی را منتشر کردند. سازمان دیده‌بان حقوق بشر، در مورد اقدام دولت عربستان سعودی به پذیرش دیرهنگام مسئولیت قتل جمال خاشقچی بیانیه‌ای را صادر نموده است. در این بیانیه به مواردی چون ضرورت اجرای عدالت در این زمینه، آزاد کردن دیگر منتقدان زندانی در این کشور، ابراز تاسف عمیق از وقوع این حادثه، لزوم جبران خسارات وارده به اعضای خانواده و بستگان وی و همچنین پایان دادن به مراقبت‌ها و تجسس‌های غیرقانونی و آزار و اذیت شهروندان، تنها به دلیل عنوان نمودن نقطه نظرات خود در داخل و خارج از کشور اشاره و تاکید شده است. مقامات سعودی در خصوص پرونده مذکور با اقدامات خود در روند پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری افرادی که در قتل خاشقچی دخالت داشته‌اند ممانعت به‌عمل آورده‌اند، همچنین جلسات محاکمه شفاف برای آن‌ها برگزار نکرده است و از همکاری با اگنس کالامارد، گزارشگر ویژه سازمان ملل در زمینه قتل‌های فرا قضایی در تحقیقات در مورد این قتل خودداری نموده است.
اگنس کالامارد، گزارشگر ویژه برای اعدام‌های غیرقانونی و خودسرانه، دولت سعودی را به قتل جمال خاشقچی متهم کرد و از همه دولت‌ها خواسته است تا از حقوق جهانی خود برای بازداشت و تحقیق درباره کسانی که احتمالا در این قتل درگیر بوده‌اند، استفاده کنند حتی اگر آن فرد محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی باشد. لین معلووف، مدیر تحقیقات خاورمیانه در عفو بین‌الملل، هرگونه پذیرشی درخصوص مسوولیت قتل خاشقچی بی معناست اگر همراه با آزادسازی فوری و بی‌قید و شرط ده‌ها تن از افرادی باشد که فقط به خاطر ابراز نظر خود به‌طور مسالمت‌آمیز همچنان در زندان به‌سر می‌برند و در معرض شکنجه و سایر بدرفتاری‌ها هستند. عفو بین‌الملل در این گزارش به عدم اقدام مقامات سعودی به انجام تحقیقات در زمینه نقش احتمالی مقامات عالی سعودی در قتل جمال خاشقچی و آشکار نمودن مکان و شرایط نگهداری جسد او اشاره کرده است. کالامارد گزارشگر ویژه در نتایج تحقیقات خود در این زمینه اعلام نموده است از ماه ژانویه، 11 مقام در عربستان سعودی به دلیل ایفای نقش احتمالی ‌آنها در قتل خاشقچی محاکمه شده‌اند اما این داد‌ها پشت درهای بسته در جریان بوده است. همچنین با توجه به میزان و چگونگی هماهنگی‌های انجام‌شده و نحوه تأمین منابع و امور مالی، سازمان ملل باید به تحقیقات کیفری در زمینه نقض حقوق بشر از سوی مقامات عالی سعودی، ازجمله ولیعهد این کشور، بپردازد.
بر طبق گزارش سازمان حقوق بشر اروپایی- سعودی، حکومت سعودی به پنهان کردن ده‌ها تن از قربانیان قتل‌های فرا قضائی و اعدام‌های خودسرانه، ۸۳ تن از ژانویه سال ۲۰۱۶ تا سپتامبر سال ۲۰۱۹ میلادی، علاوه بر جسد خاشقچی اقدام کرده است. دیده‌بان حقوق بشر از کشورهای جهان خواسته است تا روند فروش تجهیزات پیشرفته مراقبتی و تجسسی به عربستان را با توجه به اینکه از آنها برای هدف قرار دادن مخالفان و فعلان استقاده می‌کنند متوقف سازند. گفتنی است که مراسم نخستین سالگرد قتل جمال خاشقجی، با یک دقیقه سکوت در ساعت ۱۳:۱۴ دقیقه هم‌زمان با ساعت ورود وی به کنسولگری در استانبول آغاز شد. در این مراسم، انیس کالامار، خطاب به روزنامه‌نگاران گفت: “برای افشاء مسائل پشت پرده هیچ مماشاتی نکنید. هرگز تسلیم نشوید...” او تأکید کرد که هیچ‌کس نباید از ارتکاب به قتل تبرئه شود. هیچ‌کس، حتی قدرتی متنفذ، همچون عربستان سعودی... جف بزوس، مالک روزنامه واشنگتن‌پست و توکل کرمان، کنشگر یمنی دارنده جایزه نوبل صلح، نیز در برنامه یادبود خاشقجی حضور داشتند. این مراسم با رونمایی از یک سنگ یادبود در پارک کوچک مقابل کنسولگری همراه بود.
این در حالی است که فعالان سازمان گزارشگران بدون مرز در پاریس نیز روز سه‌شنبه 9 مهرماه، در آستانۀ اولین سالگرد قتل جمال خاشقجی ده‌ها آدمک را که اعضاء بدن آن‌ها از هم جدا شده بود در مقابل ساختمان کنسولگری عربستان، در حومه پایتخت فرانسه قرار دادند. آن‌ها همچنین پلاکاردهایی در اعتراض به حکومت عربستان و سرکوب روزنامه‌نگاران در دست داشتند. همچنین، نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا، هم‌زمان با سالگرد قتل جمال خاشقجی ضمن “غمگین” توصیف کردن قتل وی، دولت دانلد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، را به هم‌نشینی با کسانی متهم کرد که این روزنامه‌نگار منتقد را به قتل رساندند. گفتنی است که نمایندگی سازمان عفو بین‌الملل در هلند نیز در اقدامی نمادین، نام خیابانی در شهر لاهه که سفارت عربستان در آن قرار دارد را به نام “خاشقجی” تغییر داد. به‌علاوه، اتحادیه اروپا نیز در روز چهارشنبه 10 مهرماه، به جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار مخالف سعودی ادای احترام کرد. این نهاد اروپایی در بیانیه‌ای بر ضرورت اتخاذ اقدامات جدی و قضایی علیه تمامی عاملان این پرونده، تأکید نمود و بر تحقیقاتی شفاف و معتبر دراین‌باره و همچنین انجام فرآیند محاکمه برای تمامی متهمان آن پافشاری نمود. 

تیم کارشناسی سازمان دفاع از قربانیان خشونت

۱- https://www.esohr.org/en/?p=2592
۲- https://www.hrw.org/news/2019/10/02/saudi-arabia-provide-justice-khashoggi-killing
3.https://www.amnesty.org/en/latest/news/2019/10/saudi-arabia-one-year-after-khashoggi-killing-activists-honour-his-legacy-by-continuing-to-fight-for-freedom-of-expression/
4.https://www.middleeastmonitor.com/20191003-un-bin-salman-evades-from-khashoggis-murder/