مطالعه مستندی درباره رشد آسیب‌های اجتماعی نداریم

به گزارش سازمان دفاع از قربانیان خشونت از اعتماد؛ رییس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی روز گذشته در حاشیه نشست رونمایی این سند توضیح داد: «با حضور کارشناسان متخصص پیشگیری، سند چشم‌انداز پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی با رویکرد جدید عمدتا مبتنی بر مداخلات اجتماعی رونمایی می‌شود با این هدف که در درجه اول و در مقیاسی وسیع‌تر بتوانیم به مطالبات مقام معظم رهبری پاسخ بدهیم و سلامت اجتماعی را تقویت کنیم. به نظرمان می‌رسد اگر تصمیم‌گیری را به خود مردم بسپاریم و محله‌ها را قدرتمند کنیم که بتوانند برای مسائل و مشکلات خودشان تصمیم بگیرند و داشته‌های‌شان را بسنجند و مشکلات‌شان را احصا کنند و با کمک دولت و باقی نهادها مسائل و مشکلات‌شان را برطرف کنند، به سطحی از توانمندی خواهند رسید که بتوانند در مقابل هجوم مشکلات اجتماعی از خودشان مراقبت و محافظت کنند و به نظرمان می‌رسد که این بهترین راه ارتقای سلامت اجتماعی است.» وی در حالی که از ایجاد سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی برای بررسی دقیق‌تر وضعیت کشور خبر داد و مهم‌ترین دغدغه مسوولان ارشد نظام را بالا بودن شیوع اعتیاد و رشد نرخ طلاق در کشور دانست، در پاسخ به «اعتماد» درباره آخرین برآورد از وضعیت آسیب‌های اجتماعی در کشور با توجه به هشدار مسوولان سابق بهزیستی درباره رشد ١٥ الی ٢٠ درصد آسیب‌های اجتماعی در کشور گفت: «ما مطالعه مستندی نداریم که بتوانیم بگوییم رشد آسیب اجتماعی چقدر است. البته اگر بخواهیم پاسخ دقیقی داشته باشیم باید بین مشکل اجتماعی و آسیب اجتماعی هم تفاوت قایل شویم. پدیده‌ای مانند طلاق، یک مشکل اجتماعی است که ممکن است عوارضی داشته باشد و آن عوارض آسیب اجتماعی باشد. مثلا بعد از طلاق، روابط فرازناشویی افزایش یابد. البته در مورد طلاق آمار دقیق داریم و آمار ثبت احوال نشان می‌دهد که طلاق در مقابل ازدواج در حال افزایش است. هرچند آمار ٩ ماهه سال گذشته نشان می‌دهد که رشد طلاق دیگر وجود ندارد اما به هرحال باید به این روند توجه کرد.»
وی در پاسخ به این سوال «اعتماد» که آیا بررسی آمار ورودی مراکز تحت پوشش بهزیستی مثل مرکز بازپروری زنان ویژه یا مراکز نگهداری دختران فراری یا مراکز کاهش آسیب اعتیاد نمی‌تواند مدلی از آمارگیری در مورد رشد آسیب‌ها به دست دهد گفت: «خیر. چون مراجعه به مراکز ما دلایل مختلفی دارد. یکی از دلایل، افزایش تعداد مطلق آن جمعیت است اما ممکن است تعداد این جمعیت افزایش یابد ولی به مراکز ما مراجعه نکنند یا حتی برعکس و به این جمعیت اضافه نشود اما تعداد مراجعات به مراکز ما افزایش داشته باشد و حتی ممکن است در میان مراجعات با موارد تکراری هم مواجه باشیم. اگر برنامه‌های ما جذاب بشود، تعداد مشتریان مراکزمان بیشتر می‌شود اما در زمان بگیروببندها تعداد مراجعات مراکزمان کاهش می‌یابد و در مراکز کاهش آسیب اعتیاد، تعداد مراجعات به‌شدت و حتی تا یک درصد کم
می‌شود.»
یکی از ایرادات متوجه نهادهای حمایت از آسیب‌دیدگان اجتماعی همچون سازمان بهزیستی و کمیته امداد، رویکرد انتظار برای مراجعه نیازمندان است. در حالی که این رویکرد سال‌هاست که در بسیاری کشورها منسوخ شده و به عنوان نمونه، کشور هند مدل موفقی در خدمت رسانی و کمک به زنان آسیب دیده است زیرا مددکاران هندی با مراجعه میدانی به‌ آسیب‌دیدگان، جلب اعتماد آنها برای مراجعه و دریافت خدمات حمایتی و پیشگیرانه را سبب شده‌اند. رضا‌زاده در پاسخ به «اعتماد» درباره چگونگی رصد آسیب‌های اجتماعی با توجه به روش انتظار محوری در سازمان بهزیستی کشور گفت: «سیستم مددکاری ما آن‌طور تربیت نشده که وارد خانه‌ها بشود و سراغ موارد مشکل‌دار برود اما در حال حرکت به این سمت هستیم ضمن آنکه طی این مسیر، به حمایت‌های قانونی هم نیاز دارد. چنانکه در سایر کشورها حمایت قانونی برای مددکاران وجود دارد و این حمایت قانونی مانع از آسیب رساندن به مددکاران می‌شود و دولت هم به همین دلیل، خود را در مقابل این افراد پاسخگو می‌داند. ما در حال حرکت به سمت ایجاد زمینه‌ای هستیم که مددکاران به ضابطان قضایی تبدیل شوند. اما رویکرد صرف انتظار محوری هم نداریم. به عنوان نمونه در حوزه اعتیاد ما منتظر مراجعه معتاد نیستیم. ٢٥٠ تیم سیار داریم که مددیاران و همتایان و بهبودیافتگان اعتیاد هستند و به پاتوق تجمع معتادان پرخطر مراجعه می‌کنند و برای آنها خدمات مددکاری ارایه می‌دهند. اورژانس اجتماعی هم در خیابان‌ها تردد می‌کند و با در اختیار داشتن مجوزهای قانونی می‌تواند در بحران‌ها مداخله کند. طی سال گذشته هم از خودکشی بیش از چهار هزار نفر پیشگیری کرده و این خدمات، همان مددکاری در صحنه است البته نیازمند ظرفیت‌های قانونی بیشتر هستیم. اما برای رصد آسیب‌های اجتماعی، بخشی از اطلاعات‌مان را از اورژانس اجتماعی می‌گیریم. خط مشاوره ١٤٨٠ بهزیستی اغلب پاسخگوی خانم‌هایی است که به جای دیگری مراجعه نمی‌کنند چون یا امکان پرداخت هزینه ندارند یا اجازه خروج از منزل ندارند یا نمی‌خواهند شناسایی شوند و در واقع زیر پوست شهر هستند. هر سال حدود یک میلیون و ١٠٠هزار تماس با خط مشاوره ١٤٨٠ برقرار می‌شود که در مورد مشکلات‌شان از جمله خیانت‌های زناشویی یا مشکلات فرزند مشاوره می‌گیرند. خط ملی اعتیاد ٩٦٢٨ هم در سال ٩٤ حدود ٤٠٠ هزار تماس داشته و ١٦٠٠ مرکز مشاوره حضوری داریم که آمار مراجعان این مرکز هم بالای یک میلیون نفر است. پس اطلاعات وجود دارد و ما می‌توانیم برای رصد از این اطلاعات استفاده کنیم علاوه بر اینکه از آمار پزشکی قانونی و نیروی انتظامی هم استفاده می‌کنیم. ما باید بتوانیم این آمار را تفسیر و تحلیل کنیم تا به شرایط امروز نرسیم که آمار طلاق به اینجا رسید در حالی که گزارش‌های خط مشاوره ١٤٨٠ بهزیستی، حدود ١٠ سال قبل به ما می‌گفت که مسائل زناشویی در خانواده‌ها دچار اختلال شده و اگر امروز با چنین آماری از طلاق مواجهیم احتمالا به همین دلیل است که ١٠ سال قبل برای این روند فکری نکردیم یا نسبت به هشدارها چندان جدی نبودیم.»
او همچنین در پاسخ به «اعتماد» درباره چگونگی حمایت و دسترسی به قربانیان آسیب‌های اجتماعی که به علت ذات این آسیب‌ها از دید علنی پنهان می‌مانند، گفت: «وظیفه ما پیشگیری از آسیب است اما سایر همکاران ما در بهزیستی حتما برای این افراد هم برنامه‌ریزی می‌کنند. دولت موظف به رسیدگی به آسیب دیدگان اجتماعی است مگر اینکه مراجعه نکرده باشند یا شناسایی نشده باشند. البته امروز ما هیچ کودک بد سرپرست نیازمند سرپرستی دولت پشت نوبت خدمات نداریم. شاید در حوزه معلولیت به دلیل محدودیت امکانات پشت‌نوبتی داشته باشیم اما در مورد کودکان هیچ پشت‌نوبتی نداریم در عین حال که باید برای شناسایی نشده‌ها هم راهی پیدا کرد و البته تغییر رویکرد مددکاری هم می‌تواند به افزایش شناسایی‌ها کمک کند.»