گزارشگر ویژه سازمان ملل: قتل خاشقچی توسط مقام‌های سعودی، طراحی و اجرا شد

جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار اهل عربستان سعودی سردبیر سابق روزنامه الوطن و ستون‌نویس واشنگتن‌‌پست، در اکتبر 2018 جهت انجام کار اداری وارد کنسولگری کشورش در استانبول شد و در آنجا به‌قتل رسید. پس از گذشت چند ماه از این جنایت، هنوز هم بسیاری از ابعاد آن مبهم مانده و خبری از جنازه او نیست. اگنس کالامارد گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور «اعدام‌های فراقانونی، خودسرانه و شتاب‌زده» جهت تحقیقات بین‌المللی در مورد قتل روزنامه‌نگار سعودی به همراه یک کمیته تحقیقاتی که شامل سه تن از کارکنان سازمان ملل به نام‌های هلنا کندی، دوارت نونو ویرا و پائول جانستون (تیم حقوقی و گروه پزشکی قانونی سازمان ملل) بود از تاریخ ۲۸ ژانویه (۸بهمن) تا ۳ فوریه (۱۴ بهمن) به ترکیه سفر کرد.
او قبل از شروع سفر خود به ترکیه در بیانیه‌ای در ژنو اعلام کرد که طی این سفر یک هفته‌ای به ارزیابی اقداماتی پرداخته می‌شود که دولت‌ها در واکنش به قتل خاشقچی در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول انجام داده‌اند و همچنین در خصوص ماهیت و میزان مسئولیت کشورها و اشخاص در این قتل تحقیق صورت خواهد گرفت. خانم کالامارد، پس از اتمام ماموریت و سفر رسمی خود به ترکیه و انجام تحقیقاتی در مورد قتل جمال خاشقچی، در ۷ فوریه ۲۰۱۹ (۱۸ بهمن ۱۳۹۷) بیانیه‌ای را صادر کرد. اگنس کالامارد در ابتدای بیانیه عنوان نموده است که جمال خاشقچی قربانی قتلی بی‌رحمانه شده و این اقدام نقض شدیدترین و اساسی‌ترین حقوق و آزادی‌های زندگی می‌باشد و شواهد و قرائن موجود نشان می‌دهد که این قتل، توسط مقامات عربستان سعودی برنامه‌ریزی و اجرا شده است.
گزارشگر ویژه، مواجه شدن اعضای خانواده و نزدیکان خاشقچی با این مساله را دردآور و دشواریِ دنباله‌داری برای خانواده این روزنامه‌نگار عربستانی توصیف کرده است. در این بیانیه همچنین آمده است که قتل خاشقجی پیامدهای بین‌المللی متعددی دارد و به همین دلیل باید جامعه جهانی از جمله سازمان ملل متحد توجهی فوری به این حادثه نشان دهند. وی به اقدامات مقامات ترکیه در به انجام رساندن تحقیقاتی کامل، مستقل و بی‌طرفانه در مورد این قتل اشاره کرده است؛ اما در ادامه گزارش خود عنوان نمود که به بازپرسان ترکیه‌ای وقت و دسترسی کافی داده نشده تا بررسی حرفه‌ای و موثری در صحنه جرم انجام بدهند و به میزانِ استانداردِ تحقیقات بین‌المللی تفتیش کنند. خانم کالامارد همچنین از اقدامات و تلاش‌های جدی عربستان در جهت تحدید، حذف و تضعیف تلاش‌های ترکیه برای روشن‌شدن ابعاد این جنایت انتقاد کرده است.
به گفته وی، مقام‌های ترکیه‌ای بخش‌هایی از شواهد مربوط به پرونده قتل از جمله فایل صوتی «تکان‌دهنده» و «خشونت‌بار» مربوط به لحظات قتل خاشقچی را در اختیار کمیته تحقیق سازمان ملل متحد قرار داده‌اند، اما این کمیته نمی‌تواند مستقلا اعتبار این فایل صوتی را به علت فرصت کم تایید کند و نیازمند یک بررسی عمیق‌تر است. گزارشگر ویژه، به محدودیت زمانی تیم برای انجام تحقیقات بیشتر اشاره کرده و از مقامات مسئول خواسته جهت تداوم بخشیدن به اقدامات خود در این زمینه و فراهم آوردن امکان همکاری کامل با هیات ویژه سازمان ملل متحد در این رابطه به سرعت تعهد خود را برای دسترسی به گزارش‌های پزشکی قانونی، علمی و پلیس (امنیتی) انجام دهند.
کالامارد، قتل خاشقچی را به منزله نقض قوانین بین‌الملل و مبانی اصلی مقررات روابط بین‌الملل، از جمله الزامات بهره‌گیری قانونی از نمایندگی‌های دیپلماتیک برشمرده و شرایط به وقوع پیوستن این قتل و واکنش نمایندگان دولت عربستان سعودی در قبال آن را به عنوان نماد کاملی از (مصونیت از مجازات) به شمار آورده است. شایان ذکر است گزارشگر ویژه، قتل این روزنامه‌نگار را بخشی از الگوی به قتل رساندن روزنامه‌نگاران، سایر مدافعان حقوق بشر، فعالان و مخالفان رژیم‌های مختلف حکومتی برشمرده است. اگنس کالامارد در این بیانیه به کاهش تدریجی میزان دستیابی افرادی همچون خاشقچی به حمایت‌های قابل اعتماد برای حفظ جان خود و پناه بردن به کشورهای دیگر اشاره کرده است و تاکید نموده که جامعه بین‌المللی باید در قبال این‌گونه اقدامات موضعی قدرتمند و جمعی اتخاذ کند. در بخش پایانی این بیانیه گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور اعدام‌های خودسرانه، فراقضایی و شتاب‌زده از مقامات ترکیه جهت حمایت از او و هیات همراه وی قدردانی نموده و گفته است یافته‌ها و توصیه‌های خود را در جلسه ژوئن سال ۲۰۱۹ به شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد ارائه خواهد داد.

ساناز معززی

کارشناس ارشد حقوق بین الملل

۱- planned and perpetrated by officials of the State of Saudi Arabia
2- https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=24146&LangID=E