گزارشی از دستاوردهای اهداف توسعه هزاره در جهان و ایران در پایان مهلت تعیین شده

"بسیج جهانی برای اهداف توسعه موفق ترین جنبش ضد فقر در جهان را تولید کرده است . " این را دبیر کل سازمان ملل متحد به مناسبت پایان مهلت تعیین شده برای اهداف توسعه هزاره می گوید . وی همچنین با ارایه گزارشی از میزان دستیابی به این اهداف ابراز رضایت می کند و می گوید :
"تعهد رهبران جهان در سال 2000 نقطه عطفی به شمار می رود که از هیچ تلاشی برای رهایی زنان، مردان و کودکان از شرایط غیر انسانی فقر شدید فروگزار نکردند که در چارچوب 8 هدف برای بهبود زندگی مردم گام های گسترده عملی برداشته شد. اهداف توسعه هزاره به بیش از یک میلیارد مردم از فقر شدید، رهایی از گرسنگی و فعال کردن دختران برای ورود به مدرسه کمک کرده است. اهداف توسعه هزاره با قرار دادن نیازهای فوری مردم، تصمیم گیرندگان در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را در یک مسیر قرار داده است ."
بان کی مون ضمن اشاره به دستاوردهای قابل توجه در مقدمه گزارش تأکید می کند که :" با توجه به دستاوردهای قابل توجه من آگاه هستم که همچنان نابرابری هایی وجود دارد و پیشرفت های صورت گرفته نا هماهنگ بوده است. در برخی نقاط جهان فقر به شدت وجود داد . در سال 2011 نزدیک به 60 درصد از یک میلیارد مردم فقیر جهان در 5 کشور زندگی می کردند. بسیاری از زنان در طول بارداری و زایمان جان خود را از دست می دهند و هستند کسانی که به علت سن، معلولیت و نژادشان از امکانات کمتری برخوردارند و نابرابری همچنان بین مناطق روستایی و شهری وجود دارد."
در ادامه به گزارشی پیرامون میزان دستیابی به اهداف توسعه هزاره در پایان زمان تعیین شده می پردازیم. این گزارش اشاره دارد به میزان پیشرفت های صورت گرفته در ایران و جهان که بر اساس اهداف توسعه هزاره گردآوری شده است .

آرمان ۱: از بین بردن فقر شدید و گرسنگی
جهان
- فقر شدید به طور چشمگیری در دو دهه گذشته کاهش یافته است. در سال 1990، نزدیک به نیمی از جمعیت جهان در حال توسعه با درامدی کمتر از 1.25 دلار در روز زندگی می کردند.که این نسبت در سال 2015 به 14 درصد کاهش یافته است.
- در سطح جهانی، تعداد مردم در فقر شدید از 1.9 میلیارد در سال 1990 به 836 میلیون در سال 2015 رسیده است .
- تعداد مردم در طبقه متوسط یعنی با درآمد بیش از 4 دلار در روز در این دوره 3 برابر شده است که تقریبا نیمی از نیروی کار جوامع در حال توسعه را تشکیل می دهد.
- نسبت افراد دچار سوء تغذیه در مناطق در حال توسعه کاهش یافته است از 23.3 درصد در 1990به 12.9 درصد در سال 2015 رسیده است .

ایران
جمهوری اسلامی ایران در دستیابی به این هدف موفق بوده است. این را سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی می گوید که از 13 کشور جهان از جمله ایران به‌دلیل پیشرفت‌های قابل توجه در مقابله با گرسنگی و دستاوردهای آنها در رسیدن به اهداف بین المللی، قبل از زمان تعیین شده تقدیر کرده است.
سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی از ایران و ۱۲ کشور دیگر به‌ دلیل پیشرفت در زمینه مبارزه با سوءتغذیه و گرسنگی تقدیر کرد و بدین ترتیب تاکنون ۶۳ کشور در حال توسعه به هدف‌گذاری سند توسعه هزاره در مورد گرسنگی دست یافته‌اند.
این پیشرفت شامل دستیابی پیش از موعد به هدف توسعه هزاره در خصوص به نصف رساندن نسبت جمعیت گرسنه و فقر شدید تا سال 2015 بوده است.

آرمان ۲: دست یافتن به آموزش ابتدایی همگانی
جهان
- نرخ خالص ثبت نام مدرسه ابتدایی در مناطق در حال توسعه از 83 درصد در سال 2000 به 91 در صد در سال 2015 رسیده است.
- تعداد کودکان در سن مدرسه ابتدایی خارج از مدرسه در سراسر جهان به نصف کاهش یافته است و از 100 میلیون در سال 2000. به حدود 57 میلیون در سال 2015 رسیده است .
- نرخ سواد در میان جوانان 15 الی 24 ساله در سراسر جهان از 83 درصد به 91 درصد بین سال های 1990 و 2015 رسیده است البته شکاف بین زنان و مردان همجنان وجود دارد.

ایران
ایران از جمله کشورهایی می باشدکه به هدف تعیین شده برای گسترش تحصیل همگانی، رسیده است. به طور کلی ایران از نظر شاخص توسعه آموزش همگانی در میان کشورهای متوسط و در رده ۶۹ قرار گرفته است. علاوه بر این، آموزش پیش دبستانی در ایران هم از ۱۹۹۰ تاکنون تقریبا دو برابر شده است البته همچنان در بین کشورهایی است که آموزش پیش‌دبستانی در آن در طبقه‌بندی "کم" (بین ۳۰ تا ۶۹ درصد) قرار گرفته است و ادامه تحصیل از مقطع ابتدایی به متوسطه به طور دائم رشد کرده است. ایران جزو 40 کشور دنیا است که در آن آموزش همگانی اجباری است. از نظر شاخص‌های دیگر از جمله برابری فرصت تحصیل برای دختران بطور دائم رشد کرده است.

آرمان ۳: گسترش و ترویج برابری جنسیتی و توانمند سازی زنان
جهان
- بسیاری از دختران در حال حاضر در مدرسه هستند که در مقایسه با 15 سال پیش، پیشرفت داشته است. به طور کلی می توان گفت که بیشتر مناطق در حال توسعه به هدف از بین بردن نابرابری جنسیتی درآموزش ابتدایی، متوسطه و عالی دست یافته اند.
- در جنوب آسیا، تنها 74 دختر در مدرسه ابتدایی به ازای هر 100 پسر در سال 1990 ثبت نام می کردند در حالی که امروزه 103 نفر دختربه ازای هر 100 پسر ثبت نام می کنند.
- در حال حاضر، 41 درصد از کارگران در خارج از بخش کشاورزی را زنان تشکیل می دهند این رقم در سال 1990 35 درصد بوده است.
- بین سال های 1991 و 2015، نسبت زنان در مشاغل آسیب پذیر به عنوان یک سهم از کل اشتغال زنان کاهش یافته و از 13 درصد به 9 در صد رسیده است.
- انتخاب زنان به نمایندگی مجلس در 174 کشور نزدیک به 90 درصد در طی 20 سال گذشته رشد داشته است. به عبارت دیگر حضور نمایندگان زن در این کشورها رشد دو برابری را نشان می دهد. با این حال هنوز به ازای هر 5 مرد یک زن نماینده وجود دارد.

ایران
در ایران تفاوت مبتنی بر جنسیت در آموزش تا حد بسیاری وجود ندارد و می توان گفت نسبت های ثبت نام در سطوح ابتدایی و متوسطه برای پسران و دختران برابر است. قابل ذکر است که دو سوم ورودی های دانشگاه ها دختر هستند. شاخص های توانمندسازی زنان و دختران نیز در ایران بهبود یافته به گونه ای که آمار باسوادی زنان به بالای 90 درصد رسیده و تعداد دانشجویان دختر از 15در صد در سال 1357، اکنون به 60 درصد و در علوم پزشکی به 67 درصد رسیده است.
در صفحه مربوط به ایران در گزارش مجمع جهانی اقتصاد، میزان برابری جنسیتی در زمینه‌های مختلفی مانند اقتصاد، آموزش و سیاست بررسی شده است.
در این میان ایران با کسب رتبه ۱۳۷ بالاتر از کشورهای انتهای جدول یعنی مالی، سوریه، پاکستان، چاد و یمن قرار گرفته است.
بنابر گزارش مجمع جهانی اقتصاد ضریب برابری جنسیتی در ایران ۰.۵۸ است. این ضریب در کشور ایسلند که در صدر جدول قرار ۰.۸۶ است. ضریب یک به معنای برابری کامل و صفر معادل نابرابری است.
ایران از نظر برابری جنسیتی در بخش “فرصت و مشارکت اقتصادی” در رتبه ۱۳۹ و در زمینه “دسترسی آموزشی” در رده ۱۰۴ قرار گرفته است.
ضریب برابری جنسیتی در بخش “سلامت و طول عمر” در ایران وضعیت بهتری دارد و ایران را در رتبه ۸۹ قرار داده است.
هر چند که همین ضریب در حوزه “قدرت سیاسی” ۰.۰۳۷ است و ایران را تا رتبه ۱۳۵ در میان ۱۴۲ کشور تنزل داده است.
در این بخش گفته شده که نسبت نمایندگان زن به مرد در مجلس ایران سه صدم درصد است. یکی از شاخص‌های برابری جنسیتی را تعداد زنان در پارلمان هر کشور است . همچنان که شهیندخت مولاوردی رییس سازمان زنان وخانواده این نکته را مورد تاکید قرار می دهد و یکی از شاخص‌های برابری جنسیتی را تعداد زنان در پارلمان هر کشور بر می شمارد و می گوید:" لازم است به این موضوع پرداخته شود. بنابراین باید موانع را برای تحقق این هدف از راه برداشت و از جمله موانع پیش رو رویکردهای فرهنگی و فقدان حمایت از سوی احزاب سیاسی و رسانه‌ها از زنان است.کشورها سهمیه بندی در میزان مشارکت زنان و مردان در مجالس و مشارکت موثر احزاب سیاسی در جهت مشارکت زنان در پارلمان‌ها را در پیش گرفته‌اند؛ البته به رغم پیشرفت زنان، سقف‌های شیشه‌ای و نامرئی برای حضور آنان در عرصه سیاست وجود دارد، چه نقش آنان به عنوان رأی دهنده و چه کاندیدا باشد."

آرمان ۴: کم کردن مرگ کودکان
جهان
میزان مرگ و میر کودکان زیر پنج سال در جهان به بیش از نصف کاهش یافته است، یعنی از 90 مرگ در هر 1000 تولد به 43 مرگ بین سالهای 1990 تا 2015 رسیده است .
با وجود رشد جمعیت در مناطق در حال توسعه، تعداد مرگ و میر کودکان زیر پنج سال از 12.7 میلیون در سال 1990 به تقریبا 6 میلیون نفر در سال 2015 درسطح جهان کاهش یافته است.
از اوایل 1990 میزان کاهش مرگ و میر زیر پنج سال در سطح جهانی سه برابر شده است .
در کشورهای جنوب صحرای آفریقا، نرخ سالانه کاهش مرگ و میر زیر پنج سال در طول سالهای 2005-2013پنج بار سریع تر از آن در طول سالهای 1990-1995 بوده است .
واکسن پیشگیری از سرخک از نزدیک به 15.6 میلیون مرگ و میر بین سال های 2000 تا سال 2013 جلوگیری کرده است. تعداد گزارش موارد ابتلا به سرخک در سطح جهان 67در صد کاهش یافته است .
در حدود 84 درصد از کودکان در سراسر جهان حداقل یک دوز واکس سرخجه در سال 2003 دریافت کرده اند که رقم در سال 2000 ، 73 در صد بوده است .

ایران .
ایران از جمله کشورهایی است که به اهداف توسعه هزاره در کاهش دو سوم موارد مرگ کودکان زیر پنج سال دست یافته است. در سال ۱۹۹۰ مرگ کودکان زیر پنج سال در آن بیش از ۶۰ در هزار بود که این امار به تقریبا بیست هزار کاهش یافته است .

آرمان ۵: بهبود سلامت مادران
جهان
- از سال 1990 در سراسر جهان، نسبت مرگ و میر مادران 45 درصد کاهش یافته و بیشتر کاهش از سال 2000 رخ داده است.
- در جنوب آسیا، نسبت مرگ و میر مادران 64 درصد بین سال های 1990 و 2013، کاهش یافته است و در کشورهای جنوب صحرای آفریقا این کاهش 49 درصد بوده است.
- بیش از 71 درصد از تولد در سطح جهان توسط متخصصین بهداشت در سال 2014 انجام شد ه است که رشد 59 درصدی را نسبت به سال 1990 نشان می دهد.
- در شمال آفریقا، نسبت زنان باردار که چهار یا بیشتر ویزیت شده اند، از 50 درصد به 89 درصد بین سال های 1990 و 2014 افزایش یافته است.
- شیوع باروری در زنان 15 تا 49 ساله، متأهل از 55 درصد در سال 1990 در سراسر جهان به 64 درصد در سال 2015 افزایش یافته است.

ایران
براساس این آرمان ، مرگ و میر مادران تا سال 2015 به میزان سه چهارم یا به بیان دیگر به 75 درصد می بایست کاهش یابد؛ ایران در این سال ها این شاخص را در زنان از 90 مرگ به 22 مورد مرگ و میر در هر 100 هزار بارداری رسانده است که بیانگر تحقق همین هدف در کشور است.
بر اساس امارهای رسمی دسترسی همگانی به خدمات تنظیم خانواده برای زوج های متأهل، برنامه ریزی برای حاملگی و زایمان بی خطر، کاهش نسبت مرگ و میر مادران درکشور به حدی است که می توان گفت ایران به هدف شماره ۵ آرمان های توسعه هزاره در خصوص بهداشت زنان دست یافته است. از برنامه های موفق ایران در توانمند سازی و سلامت مادران و زنان به تصویب قانون افزایش مرخصی زایمان از چهار به نه ماه و همچنین غربالگری زنان سرپرست خانواده نیز در پنج استان کشور از سه سال پیش نمونه دیگری از این اقدامات موثر بوده است. افزایش مراکز تسهیلات زایمانی به منظور بهره مندی از خدمات زایمان بهداشتی به کمک افراد دوره دیده در استان های محروم از دیگر اقدامات در راستای این هدف است
در ایران سالانه حدود 1 میلیون و 750 هزار بارداری در کشور رخ می دهد، که از این تعداد حدود یک میلیون و 410 هزار بارداری منجر به فرزندآوری می شود و از این تعداد فرزند آوری حدود 26 تا 27 هزار کودک، از نوزادی تا سن 5 سالگی فوت می کند.

آرمان ۶: مبارزه با ایدز، مالاریا و دیگر بیماری ها
- ابتلا به ویروس ایدز 40 درصد بین سال های 2000 تا 2013 پایین امده است . یعنی از حدود 3 و نیم میلیون نفر به 2 میلیون نفر رسیده است.
- در ماه ژوئن سال 2014، 13.6 میلیون نفر مبتلا به HIV تحت در مان قرارگرفتند. در سطح جهانی، این درمان ها بین سال های 1995 و 2013 از 7.6 میلیون مرگ ناشی از ایدز جلوگیری کرده است .
- از بیش از 6.2 میلیون مرگ و میر بر اثر مالاریا بین سال های 2000 و 2015 جلوگیری شده است که در درجه اول از کودکان زیر پنج سال در کشورهای جنوب صحرای آفریقا را شامل می شود. می توان گفت مرگ و میر ناشی از مالاریا از 58 در صد به 37 در صد رسیده است.
- بیش از 900 میلیون پشه بند آغشته به حشره کش به کشورهای دارای مالاریا در کشورهای جنوب صحرای آفریقا بین سال های 2004 و 2014 تحویل داده شده است .
- بین سال های 2000 و 2013، پیشگیری، تشخیص و درمان ، مداخله در امر بیماری سل در حدود 37 میلیون زندگی را نجات داده است. میزان مرگ و میر بیماری سل بین سال های 1990 و 2013 در حدود 45 در صد و میزان شیوع 41 درصد کاهش یافته است .

ایران
وضعیت ایران از نظر بروز و شیوع در این سه بیماری متفاوت است. ایران دو برنامه سل و مالاریا را با موفقیت ادامه می دهد، اما به دلیل تغییر روند انتقال ایدز در این زمینه جای کار بسیاری وجود دارد. مالاریا که حتی یک دهه پیش در ایران هزاران قربانی می گرفت، به کمتر از 250 مورد مالاریا در حال حاضر در کشور رسیده است. به گونه ای که می توان گفت این بیماری در ایران ریشه کن شده است و ایران هم راستا با جامعه بین الملل به تحقق این اهداف رسیده است
در سال 2013 ، 9 هزار مورد ابتلای جدید به این بیماری را در ایران داشتیم که ما را به شکاف اصلی یعنی مسئله پیشگیری از ابتلا رهنمون می کند و باید دید چطور از این ابتلا پیشگیری کنیم. عضو کمیته کشوری ایدز، مسعود مردانی در گفت‌وگو با «شفقنا»، از کاهش سن ابتلا به ویروس ایدز در ایران خبر می دهد و می گوید: "در حالی که آمارهای جهانی از کاهش روند ابتلا به ویروس HIV در کشورهای مختلف حکایت دارد اما متأسفانه در ایران تنها الگوی انتقال این ویروس از طریق سرنگ‌های آلوده به تماس‌های جنسی تغییر یافته است و با اینکه آمار قابل اعتنایی در خصوص جمعیت پنهان مبتلایان به ایدز وجود ندارد، زنان و دختران جوان آلوده به ویروس با افزایش 10 برابری از 3 به 30 درصد رسیده است. سن ابتلا به ایدز به 16 سال کاهش یافته و ما شاهد رشد 33 درصدی ابتلا به ویروس ایدز از طریق روابط جنسی در کشور هستیم و روند افزایشی تعداد مبتلایان به ایدز از طریق روابط جنسی به خصوص در بین زنان بسیار بالا است. دسترسی به مداوا دارند."

آرمان ۷: تضمین پایداری محیط زیست
جهان
- مواد از بین برنده لایه ازن عملا از سال 1990 حذف شده اند، وانتظار می رود در اواسط این قرن لایه ازن ترمیم شود .
- مناطق حفاظت زمینی و دریایی در بسیاری از مناطق از سال 1990به شکل قابل ملاحظه ای افزایش یافته است. در امریکای لاتین و کارائیب، پوشش زمینی محافظت شده از 8.8 درصد به 23.4 درصد بین سال های 1990 و 2014 افزایش یافته است .
- در سال 2015، 91 درصد از جمعیت جهان از آب آشامیدنی سالم استفاده می کنند که در سال 90 این میزان 76 در صد بوده است .
- نسبت جمعیت شهری در محله های فقیرنشین در مناطق در حال توسعه از حدود 39.4 درصد در سال 2000 به 29.7 درصد در سال 2014 کاهش یافته است

ایران
ایران در شاخص آب و فاضلاب در بین 178 کشور دنیا، با امتیاز 75.21 ، رتبه 47 را دارد. همین طور ایران در شاخص دسترسی به آب آشامیدنی امتیاز 58.19 و در دسترسی به آب بهداشتی امتیاز 92.23 را به دست آورده است. بررسی ها نشان می دهد که ایران پیشرفت خوبی در هر دو زمینه داشته است. ایران به لحاظ دسترسی به آب آشامیدنی سالم در رتبه 24 جهان است و 95درصد مردم ایران به آب سالم دسترسی دارند.
همچنین در خلا‌ل سال‌های گذشته به ویژه در برنامه‌های توسعه موضوع حفاظت از محیط زیست در کشور بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته که بازتاب آن را می‌توان در مواد قانونی متعدد مشاهده کرد. به تبعیت از این تحولا‌ت، در خلا‌ل این برنامه ها اقدام‌های مطلوبی برای رویارویی و کاهش فرآیند‌های تخریب محیط زیست در ایران صورت گرفته است. اما همچنان راه طولانی در حفاظت از محیط زیست در ایران وجود دارد .

آرمان ۸: گسترش مشارکت جهانی برای توسعه
-کمک های توسعه رسمی از کشورهای توسعه یافته بین سال های 2000 و 2014، 66 درصد افزایش یافته است.
- در سال 2014، دانمارک، لوکزامبورگ، نروژ، سوئد و انگلستان به بیش از هدف کمک رسمی توسعه سازمان ملل متحد یعنی 7/0 درصد از درآمد ناخالص ملی خود رسیده اند .
- در سال 2014، 79 درصد از واردات از کشورهای درحال توسعه به کشورهای توسعه یافته بدون احتساب عوارض بود که این رقم در سال 2000 ، 65 درصد بوده است .
- نسبت بدهی خارجی به صادرات درآمد در کشورهای در حال توسعه از 12 درصد در سال 2000 به 3 درصد در سال 2013 کاهش یافته است.
- از سال 2015، 95 درصد از جمعیت جهان توسط تلفن همراه تحت پوشش سیگنال قرار دارند.
- تعداد مشترکین تلفن همراه تقریبا ده برابر شده است و از 738 میلیون در سال 2000 به بیش از 7 میلیارد در سال 2015 رسیده است.
- دسترسی به اینترنت از 6 درصد از جمعیت جهان در سال 2000 به 43 درصد در سال 2015 رسیده است در نتیجه، 3.2 میلیارد نفر را به یک شبکه جهانی از محتوا و برنامه های کاربردی متصل کرده است .

به طور کلی گزارشات سازمان ملل حاکی از آن است که تمامی اهداف توسعه هزاره تا حد بسیاری محقق شده، البته میزان تحقق این اهداف یکسان نبوده است. به گونه ای که سه هدف از هشت هدف شامل کاهش فقر، دسترسی به آب آشامیدنی سالم و آموزش همگانی بیش از سایر اهداف رشد داشته است. اما واقعیات آن است که هنوز فاصله بسیاری تا دستاوردهای آرمان توسعه هزاره وجود دارد. چرا که از یک طرف شاهد افزایش درگیری و خشونت در جهان هستیم و از طرف دیگر شاهد چالش هایی نظیر کمبود توجه به تغییرات آب و هوایی، کاهش رشد اقتصادی ،آلودگی و تخریب محیط زیست، تامین نامناسب منابع از کشورهای فقیر و نادیده انگاشتن حق توسعه می باشیم.
البته چالش های فوق به معهنی بی اهمیت بودن دستاوردهای توسعه هزاره نیست، بلکه هدف از ذکر این چالش ها مروری بر درس های آموخته شده است تا در برنامه های آتی لحاظ شود. به عنوان مثال همکاری چند وجهی تمامی دولت های جهان و رشد روز افزون و همه گیر فناوری ارتباطات در کنار آماری که از رشد هر یک از آرمان ها ارایه شده است، بیانگر حرکت رو به جلو در این زمینه است .
بدون شک دستیابی به آرمان های توسعه هزاره، توجه بیشتر به زیر ساخت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را می طلبد و بدون برنامه های هدفمند و منسجم در خصوص این زیر ساخت ها نمی توان انتظار بیشتری از دسترسی به این آرمان ها داشت.
در خصوص ایران نیز وضعیت بر همین منوال است. یعنی میزان دستیابی به آرمان ها یکسان نبوده است. به عنوان مثال در خصوص آموزش، کاهش مرگ و میر مادران و نوزادن، مبارزه با بیماری هایی نظیر سل و مالاریا و کاهش گرسنگی، ایران ازحتی قبل از تصویب این اهداف نیز از جایگاه خوبی برخوردار بود و در نتیجه میزان دستیابی به هدف ها در زمینه های فوق بالا است. اما در سایر موارد نظیر برابری جنسیتی در حوزه هایی مانند سیاست و محیط زیست جای کار بیشتری تا دستیابی به نقطه مطلوب وجود دارد .
و سخن آخر این که با پایان مهلت آرمان های هزاره لازم است با تأکید بر درس های آموخته شده به سمت برنامه ریزی برای سال های آتی باشیم .

فرزانه مستوفی فر
کارشناس ارشد روابط بین الملل

منابع

http://www.un.org/millenniumgoals/reports.shtml

www.unic-ir.org

www.fao.org

www.unicef.org/iran/ 

www.undp.org/.../iran/.../mdgo. 

www.unic-ir.org/mdg/report2004-1.pdf 

www.un.org.ir/vacancy/content/mdgs-iran 

www.iran.unfpa.org/ICPD-MDGs.asp

www.old.amar.org.ir/mdg/default-678.aspx 

http://un.org.ir/vacancy/fa/content

www.ettelaat.com/etiran/?p=152616